Tàu, xà lan khai thác cát của Công ty 55 nạo vét tại cảng Tư Hiền thời điểm năm 2016

Nghi vấn “thủ phạm” gây sạt lở

Tháng 7/2013, Bộ Xây dựng đồng ý cho Công ty 55 được phép xuất khẩu cát nhiễm mặn tận thu từ dự án nạo vét thông luồng cửa biển Tư Hiền- Tư Dung, thời gian đến hết năm 2013. Mục tiêu của dự án là phục vụ cho nhu cầu lưu thông vận tải hàng hải, đánh bắt thủy sản, cải tạo môi trường để phát triển nuôi trồng thủy sản (NTTS) khu vực đầm phá. Đồng thời, tạo điều kiện thuận lợi cho tàu thuyền ra vào khu vực tránh trú bão, phục vụ công tác phòng chống thiên tai.

Sau nhiều lần dừng, đến ngày 15/7/2016, doanh nghiệp này tiếp tục được Bộ Xây dựng gia hạn xuất khẩu cát đến hết tháng 3/2017. Tính đến thời điểm này, hàng trăm nghìn m3 cát nhiễm mặn đã được đơn vị này lấy đi, nhưng điều làm ngư dân lo lắng là tình trạng bồi lắng, tàu thuyền mắc cạn trong luồng lạch không thuyên giảm mà còn có xu hướng nặng hơn; tình trạng sạt lở biển tiếp tục đe dọa sinh kế người dân.

Ngư dân Vinh Hiền “điêu đứng” vì nạo vét luồng lạch không hiệu quả tại cửa Tư Hiền

Bà Trần Thị Kia (thôn Hiền An 2, xã Vinh Hiền) bức xúc: “Nạo vét cát mà chỗ cần nạo vét nơi luồng lạch thì không làm, lại ra chỗ cách xa ngoài cửa cả trăm mét. Đã thế, họ còn hút cát vào bồi lắng trong này thành từng ụ cát cao, tàu thuyền qua lại mắc kẹt, gặp sóng gió lớn là lật ngay”. Ngư dân ở đây cho biết, đã có nhiều vụ tai nạn tàu thuyền xảy ra ở khu vực này. Đơn cử như vào tháng 11/2015, tàu của một ngư dân vào cửa đã mắc cạn, bị sóng đánh chìm, làm 5 ngư dân rơi xuống biển, trong đó có 2 người tử vong.

Nhiều ngư dân ở thôn Hiền An 2 khẳng định, mục đích chính của doanh nghiệp này là lấy cát nhiễm mặn xuất khẩu, chứ không nạo vét luồng lạch như cam kết, bởi sau khi nạo vét, gần như cửa biển trở nên nguy hiểm hơn, tình trạng cạn luồng lạch không được cải thiện. Sau nhiều lần rời đi không có lý do, vào năm 2016, Công ty 55 trở lại tận thu cát nhiễm mặn với nhiều tàu hút, tàu vận tải, xáng cạp đến tập trung tại vị trí cách cửa Tư Hiền hơn 300m để khai thác đã bị ngư dân ở Vinh Hiền phản ứng kịch liệt.

Có mặt tại cảng Tư Hiền, chúng tôi tận mắt chứng kiến hành trình ra, vào vất vả của tàu thuyền. Từ cảng ra cửa Tư Hiền chỉ dài hơn 1km nhưng tàu thuyền của ngư dân phải mất hơn 30 phút vì phải đi vòng vèo mới ra, vào được. Ngư dân cho rằng, việc khai thác cát nhiễm mặn ngoài cửa biển Tư Hiền đã gây ra tình trạng bồi lắng, biến dạng. “Từ khi họ lấy cát, tình trạng sạt lở nhiều hơn. Dù ngư dân không có căn cứ khoa học để chứng minh, nhưng theo kinh nghiệm của bà con, chưa bao giờ tình trạng sạt lở bờ biển diễn ra mạnh ở khu vực các địa phương lân cận như thế”, anh Lê Quang Huy, một người dân thôn Hiền An 2 nghi vấn.

Ông Nguyễn Ngọc Dũng, Chủ tịch UBND xã Vinh Hải cho biết, địa phương có 4km bờ biển thì toàn tuyến đều xảy ra sạt lở. Sạt lở diễn ra nhiều năm, nhưng mạnh nhất trong vài năm trở lại đây với nhiều diện tích đất sản xuất bị xâm thực sâu. Ngư dân cho rằng, do tình trạng tận thu cát ở Vinh Hiền. Tuy nhiên, cần có nghiên cứu của của các nhà khoa học mới kết luận được, chứ địa phương cũng không rõ nguyên nhân vì sao”, ông Dũng nhận định.

Khai thác vượt khối lượng cho phép

Theo hồ sơ, phía Công ty 55 được phép nạo vét cửa biển theo quy chuẩn đã được UBND tỉnh chấp thuận. Đối với cửa Tư Hiền được nạo vét với chiều dài 2km bắt đầu từ cảng cá Tư Hiền, bề rộng ngoài cửa 100 m, phía trong là 70 m. Còn cửa Tư Dung chiều dài nạo vét trên 1,75km, bề rộng 70m. Công ty 55 được tận thu để xuất khẩu 1,1 triệu khối cát nhiễm mặn, trong đó tại cửa Tư Dung được tận thu là 600.000m3, cửa Tư Hiền là 510.000 m3.

Mới đây, Sở KH&ĐT đã có buổi làm việc với các cơ quan liên quan và Công ty 55 để rà soát tình hình thực hiện cũng như những kiến nghị của doanh nghiệp liên quan dự án này. Theo đó, phía Công ty 55 chỉ mới tiến hành nạo vét ở cửa Tư Hiền, lấy đi trên 660.000m3 cát nhiễm mặn, vượt 150.000m3 theo quy định. Riêng cửa Tư Dung đơn vị này chưa tiến hành nạo vét.

Văn bản kết luận của Sở KH&ĐT tại buổi làm việc chỉ rõ: “Khi tái khởi động lại dự án vào năm 2016, Công ty 55 chưa thực hiện đầy đủ các thủ tục theo quy định, chưa phối hợp với các cơ quan chức năng có thẩm quyền và không thông báo để giám sát. Doanh nghiệp này chưa thực hiện các nội dung chỉ đạo của UBND tỉnh tại thông báo kết luận số 288 ngày 28/9/2016”.

Theo phản ánh của các cơ quan chức năng, từ năm 2014 đến nay, tại khu vực Tư Hiền- Tư Dung, nhà đầu tư chỉ triển khai nạo vét tại khu vực phía ngoài cửa Tư Hiền, phần phía trong bị bồi lấp nặng, gây cản trở giao thông thì không được nạo vét, không đảm bảo được mục tiêu của dự án. Theo ghi nhận của chính quyền cơ sở và một số đơn vị liên quan như Bộ Chỉ huy BĐBP, UBND huyện Phú Lộc… tại khu vực lân cận cửa biển đã xảy ra hiện tượng sạt lở trong thời gian gần đây, tuy nhiên chưa xác định rõ nguyên nhân.

Cũng theo ý kiến của các cơ quan liên quan tại buổi làm việc do Sở KH&ĐT chủ trì, do khối lượng khai thác tại cửa Tư Hiền vượt quá khối lượng hồ sơ thiết kế, nên Công ty 55 phải thuê đơn vị tư vấn đánh giá lại tác động môi trường, đặc biệt là tác động nạo vét đối với diễn biến bồi lắng, xói lở ở khu vực biển xã Vinh Hải (Phú Lộc) và khu vực lân cận; đồng thời tính toán, đánh giá lại khối lượng cần nạo vét theo chuẩn tắc thiết kế tuyến luồng để cơ quan chức năng có ý kiến, báo cáo UBND tỉnh xem xét vấn đề điều chỉnh dự án.

Trường hợp được gia hạn, đề nghị UBND tỉnh giao Sở NN&PTNT hợp đồng thuê đơn vị tư vấn độc lập, có năng lực để giám sát quá trình triển khai dự án, kinh phí do Công ty 55 chi trả. Công ty 55 phải thực hiện đầy đủ các quy định về hàng hải, môi trường, tiêu chuẩn kỹ thuật và quy trình khai thác theo quy định gửi cấp thẩm quyền trước khi khai thác.

Hà Nguyên