Cuốn sách là kết quả của Hội thảo khoa học "Triều Nguyễn với công cuộc bảo vệ biển đảo Tổ quốc vào thế kỷ XIX" do Hội Khoa học Lịch sử Thừa Thiên Huế tổ chức cuối năm 2013. Với sự góp mặt của các nhà nghiên cứu có uy tín được nhiều người biết đến như GS.TSKH Vũ Minh Giang, PGS. TS Đỗ Bang, TS. Phan Thanh Hải, Th.S Nguyễn Quang Trung Tiến, Th.S Bùi Văn Tiếng, và các nhà nghiên cứu trẻ đầy triển vọng như: TS. Đỗ Quỳnh Nga, Th.S Lê Tiến Công, Th.S Đoàn Anh Thái, Th.S Bùi Gia Khánh. Bằng nhiều cách tiếp cận khác nhau, nhưng đều có một điểm chung trong phương pháp nghiên cứu là công phu, nghiêm túc, khoa học, có tìm tòi, các tác giả đã góp công sức và trí tuệ của mình để làm nên sức nặng của cuốn sách. Sức nặng ấy không chỉ ở độ dày của cuốn sách, mà chính là sự kết tinh của hàm lượng khoa học.

Với một khối lượng tài liệu khá lớn và phong phú đã thu thập được trong quá trình triển khai đề tài nghiên cứu cơ bản cấp nhà nước "Tổ chức và hoạt động bảo vệ biển đảo Việt Nam giai đoạn 1802 – 1885", "Trong nhiều tài liệu quý giá có đầy đủ các Châu bản triều Nguyễn liên quan mật thiết đến Hoàng Sa, Trường Sa, đặc biệt là nguồn tư liệu khảo sát thực địa cho đề tài do Hội KHLS Thừa Thiên Huế tổ chức, trong đó kết quả thu được có giá trị khoa học lớn nhất là đợt khảo sát đảo Lý Sơn vào tháng 8 năm 2013". Đó chính là nét khác biệt làm nên một Hội thảo mang tính chuyên đề đang nóng và được xã hội quan tâm, cũng là phần hồn làm nên cuốn sách đáng đọc và suy ngẫm. Đáng đọc, bởi cuốn sách cung cấp cho người đọc cái nhìn lịch sử khách quan về Triều Nguyễn – với tư cách là triều đại đầu tiên quản lý lãnh thổ, lãnh hải trong đó biển đảo với một không gian đất nước như Việt Nam đang có hiện nay (đặc biệt là việc khẳng định chủ quyền đối với hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa từ lâu đã thuộc về Việt Nam, với những luận chứng khoa học và tư liệu quý, đầy sức thuyết phục, khó có thể chối cãi). Đó là một thành tựu quan trọng của triều đình Huế trong thế kỷ XIX đã để lại cho hậu thế một di sản lịch sử quý giá, đáng tự hào và trân trọng. Suy ngẫm, là để đánh giá đúng công lao, vai trò của triều Nguyễn trong việc tổ chức quản lý biển đảo để rút ra bài học kinh nghiệm cho hôm nay, để có một chiến lược lâu dài, có cách ứng xử tỉnh táo, sáng suốt, linh hoạt, phù hợp với công cuộc giữ gìn và bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ thiêng liêng của Tổ quốc (đặc biệt là biển đảo) trong xu thế hội nhập và phát triển của thế giới, nhất là những tháng ngày này, khi Trung Quốc ngang ngược hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương 981 vào thềm lục địa của Việt Nam, xâm phạm nghiêm trọng chủ quyền thiêng liêng của tổ quốc, đặt chúng ta trước một thử thách mới cam go và khắc nghiệt. Hơn bao giờ hết, những bài học của cha ông từ trong dặm dài thẳm sâu của lịch sử, nhất là dưới triều Nguyễn về công cuộc bảo vệ biển đảo Tổ quốc thế kỷ XIX vẫn còn nguyên giá trị, mà cuốn sách nói trên đã phần nào nói lên điều đó.

Cuốn sách "Triều Nguyễn với công cuộc bảo vệ biển đảo Tổ quốc thế kỷ XIX" do Hội KHLS Thừa Thiên Huế phối hợp với NXB Đà Nẵng ấn hành là sự xuất hiện đúng lúc, mang ý nghĩa khoa học và thực tiễn, góp phần khẳng định chủ quyền của Việt Nam về Hoàng Sa và Trường Sa, đồng thời tiếp nối lòng yêu nước nồng nàn vốn là một truyền thống cực kỳ quý báu của dân tộc ta, là sức mạnh to lớn và thần kỳ để chúng ta đánh thắng mọi kẻ thù hung hãn nhất trong lịch sử dựng nước và giữ nước.