Lắp đặt năng lượng điện mặt trời trên mái nhà phát triển mạnh ở Việt Nam trong thời gian qua. Ảnh: NLD

Trong vòng chưa đầy 2 năm sau khi áp dụng chính sách thuế đặc biệt, Việt Nam đã chứng kiến bùng nổ năng lượng mặt trời. Những thành tựu gần đây đã đưa Việt Nam trở thành thị trường năng lượng mặt trời lớn thứ 3 trên thế giới vào năm 2020.

Mặc dù năm 2020 là một năm khá ảm đạm khi những tiến bộ trong lĩnh vực năng lượng của ASEAN bị đẩy lùi do đại dịch COVID-19, nhưng với những gì đạt được, Việt Nam cho thấy tác động đại dịch đối với ngành năng lượng tái tạo (NLTT), nhất là năng lượng mặt trời, là rất nhỏ, nếu các biện pháp giảm thiểu tác động của đại dịch và các chính sách can thiệp cho NLTT được thực hiện đúng.

Chính sách hỗ trợ tốt

Phân tích của The ASEAN Post cho thấy Việt Nam thực hiện các chính sách hỗ trợ cho năng lượng mặt trời trên mái nhà khá khác biệt so với các nước láng giềng còn lại trong ASEAN. Trong khi các quốc gia ASEAN khác thúc đẩy sử dụng năng lượng mặt trời trên mái nhà bằng cách sử dụng phương pháp đo đếm ròng nhằm mục đích tự tiêu thụ như ở Malaysia và Thái Lan, hoặc chủ yếu tập trung vào việc sử dụng cho dân cư như ở Indonesia, thì Việt Nam đã có chính sách hỗ trợ cho năng lượng mặt trời trên mái nhà bằng việc áp dụng Biểu giá điện (FiT), tức là khi người dân lắp đặt hệ thống điện năng lượng mặt trời, họ có thể bán lại lượng điện mặt trời dùng không hết cho lưới điện theo giá FiT (cao hơn) và mua điện với mức giá điện lưới (thấp hơn) để sử dụng. Chính sách này giúp các hộ gia đình tiết kiệm đáng kể tiền điện và góp phần giảm tải lưới điện quốc gia, bảo vệ môi trường.

Nhờ vậy, đến nay Việt Nam đã thu hút được rất nhiều vốn đầu tư cho khoảng 101.000 công trình lắp đặt năng lượng mặt trời trên mái nhà, với sự tham gia không chỉ của khu dân cư mà cả khu công nghiệp và thương mại.

“Con hổ mới” của ASEAN

Tác động của sự bùng nổ năng lượng mặt trời hiện nay ở Việt Nam đối với ngành điện là khá rõ ràng, không chỉ ở phạm vi trong nước mà còn cả với khối ASEAN. Nếu tiếp tục phát triển NLTT với tốc độ hiện tại Việt Nam có thể giúp ASEAN đạt được mục tiêu 23% NLTT trong cơ cấu năng lượng tổng thể vào năm 2025.

Gọi Việt Nam là “con hổ mới” của ASEAN về NLTT trong khu vực, vượt xa quốc gia tiên phong là Thái Lan trước đó, The ASEAN Post cho rằng Việt Nam có thể đưa khu vực tiến gần hơn đến mục tiêu NLTT vào năm 2025. Năm 2017, thị phần NLTT của ASEAN trong nguồn cung năng lượng sơ cấp vẫn chỉ ở mức 13,7%.

Theo Triển vọng Năng lượng ASEAN lần thứ 6, để lấp đầy khoảng trống và đạt được mục tiêu, ASEAN sẽ cần theo đuổi việc bổ sung tích lũy công suất tái tạo 138 GW trong 5 năm tới, dẫn đầu là năng lượng mặt trời (56%) và thủy điện (22%). Để có được nhiều năng lực tái tạo như vậy, ASEAN sẽ cần 149 tỷ USD đầu tư tích lũy bổ sung cho đến năm 2025.

Nếu duy trì tốc độ phát triển năng lượng mặt trời như hiện nay, Việt Nam có thể đạt được lợi ích lớn bằng cách thu hẹp khoảng cách trong các mục tiêu NLTT hiện tại của khu vực. Quan trọng nhất, kinh nghiệm của Việt Nam với sự bùng nổ của năng lượng mặt trời đã cho thấy rằng những điều tưởng chừng như không thể vẫn có thể thành hiện thực, đóng vai trò là nguồn cảm hứng cho các nước ASEAN khác đi theo con đường tương tự.

Vai trò lớn hơn

Việt Nam cũng có thể tạo ra một động lực lớn cho Lưới điện ASEAN, xây dựng một con đường kết nối mới tới Việt Nam với tư cách là một nhà kinh doanh điện chủ đạo khác.

Hiện tại, tiêu điểm của giao dịch điện đa phương trong ASEAN là dự án kết nối điện Lào-Thái Lan-Malaysia và đang được mở rộng bao gồm cả Singapore, trong đó Lào có vai trò quan trọng trong việc mua bán điện song phương hoặc đa phương do có nguồn thủy điện lớn.

Tuy nhiên, những rủi ro về biến đổi khí hậu hiện nay như hạn hán kéo dài đã làm tăng thách thức trong việc duy trì nguồn cung cấp cho các tuyến liên kết xuất nhập khẩu điện ở khu vực sông Mekong trong mùa khô.

Với việc tăng cường lắp đặt năng lượng mặt trời và gió chủ yếu ở miền Nam Việt Nam, khả năng kết nối mới với các nước láng giềng ASEAN đang trở nên khả thi hơn. Sự bùng nổ năng lượng mặt trời đã khiến Việt Nam trở thành một lựa chọn kinh doanh năng lượng tái tạo khác cho ASEAN ngoài Lào. Có thể không lâu nữa, sự bùng nổ NLTT ở Việt Nam có thể kích thích hoạt động thương mại đa phương mới trong khuôn khổ Lưới điện ASEAN.

Với sự phát triển năng lượng tái tạo hiện tại và dự kiến, Việt Nam cũng có thể bán lượng điện năng lượng tái tạo dư thừa cho Campuchia, và có thể biến thành một đường kết nối Việt Nam-Campuchia-Thái Lan-Malaysia (VCTM) trong tương lai không xa.

Thu hút đầu tư toàn cầu

Với những thành tựu đạt được về năng lượng mặt trời, Việt Nam đã trở thành tâm điểm toàn cầu về đầu tư NLTT. Trở thành thị trường lớn thứ 3 về năng lượng mặt trời vào năm 2020, Việt Nam tạo được sức hút với các nhà đầu tư toàn cầu. 

Là nền kinh tế lớn thứ 6 trên thế giới, khu vực ASEAN đang kỳ vọng nhu cầu điện từ các nguồn bền vững sẽ tăng nhanh. Điều đó có nghĩa là cần hàng tỷ USD đầu tư vào NLTT. Nếu các nước ASEAN khác đủ nhanh để nhận ra cơ hội này và tạo ra một thị trường cạnh tranh với môi trường đầu tư thuận lợi để cho phép các khoản đầu tư quốc tế đổ vào các dự án NLTT trong khu vực, thì thành công của Việt Nam có thể được nhân rộng ở các nước khác.

Theo nhận định của The ASEAN Post, sự bùng nổ năng lượng mặt trời ở Việt Nam đã tạo cơ hội vàng cho ASEAN đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng. Việt Nam đã tạo ra một động lực thúc đẩy để khu vực có thể tự tin rằng mục tiêu 23% NLTT vào năm 2025 thực sự có thể đạt được, với điều kiện tất cả các nước ASEAN khác đều có chính sách và tinh thần phát triển NLTT như Việt Nam.

TỐ QUYÊN (Lược dịch từ The ASEAN Post)