Từ tháng 3 đến tháng 4, nhãn lồng Huế bắt đầu đơm bông. Một thời, trái dâu Truồi có mặt trong bàn thờ tổ tiên ngày Tết Đoan Ngọ. Ngày hè thật khó quên mùi mít mật nồng nàn. Thu về là mùa thanh trà chín. Cũng tầm này, cây măng cụt có nguồn gốc từ phương Nam ra hoa cho mãi đến tháng 11 thì kết trái và kéo dài đến tận tháng Chạp. Còn chừng hơn tháng nữa, khoảng tháng 10-11, là đến mùa quýt Hương Cần chín. Huế là nơi có khí hậu, thời tiết đan xen giữa hai miền nam - bắc, mưa lạnh kéo dài và mùa hè cũng nóng gắt. Thổ nhưỡng phong phú với các loại hình từ đất cát miền biển, đất thịt nơi đồng bằng rồi đến đất sỏi vùng đồi núi cao. Một thời là kinh đô của đất nước, vậy nên không có gì lạ khi nhiều loại vật nuôi cây trồng quý hiếm trên mọi miền đất nước như tụ hội về đây. Để rồi, cây trái Huế thật lạ, không thật nhiều để trở thành hàng hoá ra bắc hay vào nam nhưng lại nổi tiếng với quanh năm bốn mùa đơm hoa kết quả.

Nhãn lồng được bày bán ở chợ. Ảnh: Minh Phương

Nếu thật tinh tế vẫn dễ dàng cảm nhận về một mùa cây trái xứ Huế chín rộ vào độ thu về. Đây là thời điểm nhãn lồng Thành Nội vừa chín đến trái cuối cùng, còn ở các nhà vườn lủng lẳng bao thứ thanh trà, cam quýt… Hiểu rằng, chỉ đơn giản là “mùa chuyển tiếp từ hạ sang đông, thời tiết mát dịu dần” thì quả thật mùa thu có ở khắp nơi trên trái đất. Mùa thu xứ Huế rất khó cảm nhận. Cũng bởi thế, có người lãng mạn liên tưởng đến cái mát dịu của mùa thu đi tìm nơi trú ẩn trong vườn hoa trái nơi đây. Nhớ ai đó sành quýt Hương Cần bảo rằng, phải ăn vào dịp tháng tám - mùa thu mới cảm nhận hết hương vị của thứ cây trái đặc sản này. Đây là lúc trái chín ủ trong tiết trời nắng nóng đã dịu đi, nên mùi thơm vẫn thăng hoa mà vị ngọt lại như lắng đọng.

Và trong tôi, cũng đã nhiều năm rồi, mùa thu xứ Huế đồng nghĩa với mùa thanh trà Nguyệt Biều, Lương Quán chín rộ. Từ tháng sáu, thanh trà đã có trái chín, nhưng phải đến tháng tám mới thật ngon. Vào tháng này, các cây đại lão thanh trà mới chịu chín quả. Loại cây trái đã thành thương hiệu và hàng hoá này uống nước sông Hương, ăn đất bãi bồi sông Hương, hưởng tiết trời thu dịu mát của vùng đất xứ thần kinh nên vị càng ngon ngọt và mùi thơm càng thêm thanh khiết. Như một cảm nhận mới lạ, không chỉ ăn chơi và nếm thử, cây trái thanh trà từng là một trong nhiều của ngon vật lạ dùng để tiến cung triều Nguyễn 200 năm trước bây giờ có thể no say mỗi dịp thu về là sự khác biệt so với ký ức năm nào mẹ kể. 

Đan Duy