1. Thực trạng đăng ký đất đai tại Việt Nam và thành phố Hà Nội

Tại Việt Nam, cơ quan đăng ký đất đai hiện nay chủ yếu là các Văn phòng đăng ký đất đai thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường và các Chi nhánh Văn phòng đăng ký đất đai cấp huyện (61/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã thành lập Văn phòng đăng ký đất đai (còn 2 tỉnh chưa thành lập là Quảng Ninh và Phú Thọ)

Việc đăng ký đất đai ở mỗi địa phương hoặc khu vực đô thị và nông thôn nhiều địa phương còn khác nhau. Do đó, cần phải đa dạng hóa mô hình tổ chức thực hiện để thích hợp với điều kiện thực tế của các địa phương về năng lực tài chính, trình độ công nghệ, hiện trạng tư liệu, nhưng cần phải bảo đảm tính thống nhất về cơ sở dữ liệu theo tiêu chuẩn chung theo phương châm một mục tiêu nhiều cách thực hiện.

Thực tiễn triển khai thực hiện cho thấy, việc thành lập Văn phòng Đăng ký đất đai đã giúp Bộ Tài nguyên và Môi trường, các địa phương đẩy nhanh quá trình hiện đại hóa ngành quản lý đất đai; thúc đẩy thực hiện cải cách thủ tục hành chính, phát triển chính quyền điện tử; chủ động hơn trong việc điều phối nguồn nhân lực giữa các đơn vị trong Văn phòng Đăng ký đất đai theo yêu cầu nhiệm vụ.

Theo đánh giá của Bộ Tài nguyên và Môi trường, tại các địa phương thành lập Văn phòng Đăng ký đất đai đã giảm được 16 thủ tục hành chính (từ 48 thủ tục xuống còn 32 thủ tục); thời gian thủ tục đăng ký và cấp giấy chứng nhận giảm từ 5-25 ngày so với trước đây; thời gian giải quyết hồ sơ giao dịch về đất đai đảm bảo đạt 90-95%. Cùng với đó, nguồn thu bao gồm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, thuế sử dụng đất, phí, lệ phí do Văn phòng đăng ký đất đai trực tiếp thu hoặc chuyển cơ quan thuế, kho bạc Nhà nước để thu theo quy định cho ngân sách Nhà nước cũng liên tục tăng.

Việc đăng ký đất đai lần đầu, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất đạt tỉ lệ cao. Cơ sở dữ liệu về đất đai bước đầu được quan tâm xây dựng.

Cùng với xu hướng phát triển của các thành phố khác, Hà Nội trong những năm gần đây do quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng và dân số tăng nhanh, nên việc chuyển đổi sử dụng đất cũng xảy ra khá phức tạp với xu thế giảm diện tích đất sản xuất nông nghiệp và tăng diện tích đất xây dựng và đất ở.

Hà Nội là thành phố có diện tích tự nhiên lớn nhất so với các tỉnh, thành phố thuộc Vùng đồng bằng sông Hồng bao gồm 11 tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương. Hà Nội sau khi mở rộng có quỹ đất lớn và thuận lợi để quy hoạch và phát triển đô thị, các nhà đầu tư trong và ngoài nước quan tâm đến quỹ đất.

Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội đã ban hành Chỉ thị số 09-CT/TU ngày 01/9/2016 về “Tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy đảng đối với công tác cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất trên địa bàn thành phố Hà Nội” và Nghị quyết số 08-NQ/TU ngày 15/9/2016 về “Nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2016 - 2020 và những năm tiếp theo”. Thực hiện các chỉ đạo của Thành ủy Hà Nội, Sở Tài chính đã phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường, các sở, ngành liên quan thực hiện các nội dung liên quan đến công tác bồi thường, hỗ trợ, giải phóng mặt bằng, tái định cư, giao đất dịch vụ theo quy định.

Kết quả, giai đoạn 2016 - 2020, UBND các quận, huyện thị xã đã thu hồi đất và giải phóng mặt bằng đối với 148.407 tổ chức, hộ gia đình, cá nhân. Giai đoạn 2016 - 2020, toàn thành phố đã thực hiện tái định cư cho 6.887 hộ (gồm 2.562 hộ tái định cư bằng đất, 1.345 hộ tự lo tái định cư bằng tiền, 2.980 hộ tái định cư bằng nhà chung cư). Về giao đất dịch vụ cho người dân bị thu hồi đất nông nghiệp, tính đến hết tháng 8/2021, trên địa bàn thành phố đã giao đất cho 40.513 hộ (tăng 18.102 hộ so với giai đoạn 2006 - 2015), với diện tích đất đã giao là 403,39ha (đạt 80,42%) và số hộ chưa giao là 9.865, tương ứng với diện tích 139,042ha.

Theo số liệu tại Báo cáo số 131/BC-UBND ngày 21/5/2021 của UBND Thành phố về Kết quả thống kê đất đai năm 2020 trên địa bàn thành phố Hà Nội:

- Công tác đo đạc lập hồ sơ địa chính: Thành phố đang thực hiện xây dựng tổng thể hệ thống hồ sơ địa chính và cơ sở dữ liệu quản lý đất đai. Hoàn chỉnh hệ thống bản đồ địa chính đồng bộ với hệ thống sổ bộ địa chính; Thực hiện đăng ký đất đai và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho các đối tượng chưa được cấp; Xây dựng một cơ sở dữ liệu quản lý đất đai theo các quy chuẩn quy định, thống nhất, đồng bộ 03 cấp: Thành phố, huyện, xã;

Theo Quyết định số 6264/QĐ-UBND ngày 27/11/2014 của UBND Thành phố, dự án đã được triển khai đồng bộ trên địa bàn 27 quận huyện, thị xã (trừ 03 huyện: Đan Phượng, Quốc Oai, Ứng Hòa đã triển khai tại dự án VLAP). Đến nay, đã cơ bản hoàn thành công tác đo đạc bản đồ ngoại nghiệp và tổ chức nghiệm thu 458/489 xã, phường thị trấn, bàn giao cho Văn phòng Đăng ký đất đai sử dụng.

Tổ chức bàn giao mốc giới trên bản đồ và ngoài thực địa và định vị mốc giới phục vụ công tác giải phóng mặt bằng, lập hồ sơ mốc giới 698 dự án trên địa bàn Thành phố. Thẩm định 1.057 hồ sơ thẩm định bản đồ hiện trạng phục vụ công tác cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, lập quy hoạch, giao đất, cho thuê đất... của các tổ chức. Thẩm định 84 hồ sơ cấp Giấy phép hoạt động đo đạc bản đồ trình Cục Đo đạc Bản đồ và Thông tin địa lý Việt Nam cấp giấy phép cho các tổ chức theo quy định.

Bảng 1: Kết quả cấp giấy chứng nhận và đăng ký kê khai đất đai năm 2020

- Công tác cấp Giấy chứng nhận và đăng ký kê khai đất đai: Đến hết năm 2020, trên địa bàn Thành phố đã thực hiện cấp Giấy chứng nhận và đăng ký kê khai đất đai lần đầu cho 1.551.951 thửa đất, đạt tỷ lệ 100%; đối với 94.841 thửa đất phát sinh, cấp được 88.151 thửa, đạt 92,94%. Cấp Giấy chứng nhận cho người mua nhà tại dự án phát triển nhà ở được 219.769 căn/222.834 căn, đạt tỷ lệ 98,62%. Cấp Giấy chứng nhận cho người mua nhà tái định cư được 13.856 căn/14.027 căn, đạt tỷ lệ 98,78%. Cấp Giấy chứng nhận cho hộ gia đình, cá nhân sau dồn điền đổi thửa được 617.964/622.861 hộ, đạt tỷ lệ 99,21%.

Cấp Giấy chứng nhận và đăng ký kê khai đất đai lần đầu cho các tổ chức: 21.395 thửa đất (trong đó: cấp Giấy chứng nhận được 20.033 thửa; xác nhận đăng ký đất đai lần đầu được 1.362 thửa). Cấp Giấy chứng nhận và đăng ký kê khai đất đai lần đầu cho các cơ sở tôn giáo, tín ngưỡng được 3.613/6.685 thửa đất, đạt 54,05%.

- Chỉ đạo rà soát, xác định các cơ sở công nghiệp ô nhiễm môi trường và không phù hợp với quy hoạch ra khỏi nội đô. Đã rà soát bước đầu xác định 11 điểm nhà, đất (của doanh nghiệp có cơ sở công nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ và doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ) và 81 cơ sở công nghiệp (của doanh nghiệp có vốn Nhà nước dưới 50% vốn điều lệ) phải di dời theo quy hoạch ra khỏi khu vực nội thành Hà Nội.

Trong quá trình thực hiện việc cấp Giấy chứng nhận, tình trạng vi phạm thời hạn giải quyết, cấp đất không đúng diện tích theo thực tế (thừa hoặc thiếu), không đúng đối tượng, xác định thời hạn, nguồn gốc sử dụng đất không chính xác; xác định nghĩa vụ tài chính, miễm/giảm tiền đối với người sử dụng đất, thu phí, lệ phí liên quan chưa đúng quy định vẫn còn xảy ra.

Tổ chức thanh tra công tác quản lý nhà nước về đất đai, việc thực hiện trình tự, thủ tục đăng ký, cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lần đầu tại địa phương, đơn vị, nhất là các xã, phường, thị trấn. Qua đó làm rõ trách nhiệm của tập thể, và cá nhân liên quan đến những chậm trễ, sai sót, vi phạm trong công tác cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lần đầu trên địa bàn để xử lý, chấn chỉnh kịp thời.

1. Khuyến nghị

Một là, tiếp tục đẩy mạnh công tác quản lý đất đai theo Luật đất đai (sửa đổi) đã được phê duyệt, quy hoạch sử dụng đất, các loại quy hoạch đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.

Hai là, đẩy mạnh công tác quản lý, khai thác, sử dụng đất đai, tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm liên quan đến việc khai thác, sử dụng đất đai

Ba là, thực hiện đăng ký bắt buộc về quyền sử dụng đất và mọi biến động đất đai, đồng thời, có chế tài cụ thể, đồng bộ ngăn chặn các trường hợp giao dịch không đăng ký tại cơ quan Nhà nước.

Bốn là, tiếp tục xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ công tác địa chính trên địa bàn Thành phố theo hướng ứng dụng công nghệ thông tin: Đo đạc bản đồ số, lưu trữ thông tin, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất... Việc xây dựng được một hệ thống hồ sơ địa chính hiện đại, chặt chẽ, dễ dàng truy cập và cập nhật thông tin là cơ sở vững chắc cho việc Nhà nước quản lý đất đai theo quy định của pháp luật, xác lập được đầy đủ mối quan hệ pháp lý giữa Nhà nước với người sử dụng và với cả các chủ đầu tư, tạo điều kiện cho việc sử dụng đất một cách hợp lý và đạt hiệu quả cao.

Năm là, đẩy mạnh công tác cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất nhằm đảm bảo quyền lợi cho người dân và tạo điều kiện cho người dân thực hiện quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất cũng như điều kiện để phát triển kinh doanh sản xuất.