Tiêu chuẩn Halal được hiểu là sự đảm bảo các quy định, điều kiện khắt khe về sản phẩm, hàng hóa và dịch vụ phù hợp với người Hồi giáo. Xét về quy mô, mức tăng dân số, mức chi tiêu, sự đa dạng về lĩnh vực và triển vọng tăng trưởng trong tương lai, thị trường Halal toàn cầu có tiềm năng lớn. Thị trường này được dự báo sẽ có tổng giá trị 1.972 tỷ USD vào năm 2024 với tỷ lệ tăng trưởng khoảng 6,3%/năm.

1. Khái quát về thị trường Halal

Thị trường Halal toàn cầu là một trong những thị trường có tiềm năng lớn xét về quy mô và mức tăng dân số Hồi giáo, với khoảng 1,94 tỷ người vào năm 2022, chiếm 1/4 dân số thế giới. Dân số Hồi giáo sẽ tiếp tục tăng trưởng ở mức trung bình 1,5%/năm, gấp đôi so với dân số phi Hồi giáo (khoảng 0,7%/năm). Dự kiến đến năm 2050, dân số khu vực này sẽ đạt 2,8 tỷ người. Dự báo, đến năm 2050, thế giới sẽ có 51 quốc gia có người Hồi giáo chiếm đa số.

Theo số liệu thống kê, người Hồi giáo hiện sinh sống tại 112 quốc gia, vùng lãnh thổ; trong đó có 57 quốc gia là thành viên của Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC), chiếm 25% dân số thế giới. Đặc biệt, người dân theo đạo Hồi chiếm số đông ở khu vực châu Á, nhất là trong khối ASEAN, riêng Indonesia có tỷ trọng lớn dân số theo đạo hồi.

                  Bảng 1: Dự báo phân bổ dân số Hồi giáo theo khu vực địa lý năm 2030

Nguồn: Báo cáo năm 2022 về tương lai dân số Hồi giáo toàn cầu của Pew Research Center

Quy mô nền kinh tế Halal toàn cầu đạt 7.000 tỷ năm 2022 và dự kiến tăng lên mức khoảng 10.000 tỷ USD trước năm 2028 nhờ tăng trưởng quy mô dân số Hồi giáo, mức chi tiêu, sự đa dạng về lĩnh vự.

Thị trường tiêu thụ sản phẩm Halal phân bổ khắp thế giới, từ các nước phát triển đến các nước đang phát triển. Mức chi tiêu và sử dụng các sản phẩm Halal có xu hướng ngày càng tăng, mở rộng sang cả thị trường phi Hồi giáo do các sản phẩm Halal đáp ứng các tiêu chí về vệ sinh an toàn thực phẩm, đảm bảo sức khỏe, chất lượng xanh, sạch, có đạo đức trong chế biến và góp phần bảo vệ môi trường. Các lĩnh vực chủ yếu của kinh tế Halal gồm: Thực phẩm, đồ uống; thời trang; truyền thông và giải trí; du lịch; dược phẩm; mỹ phẩm và tài chính.

Theo OIC, trong năm 2022, người Hồi giáo đã chi gần 1.974 tỷ USD cho thực phẩm, 312 tỷ USD cho quần áo, 255 tỷ USD cho truyền thông và giải trí, 137 tỷ USD cho du lịch, 107 tỷ USD cho dược phẩm, 83 tỷ USD cho mỹ phẩm… Các khoản chi tiêu này dự kiến sẽ có mức tăng đáng kể vào năm 2027.

Hiện nay có khoảng 3.500 công ty chứng nhận Halal và có trên 300 chứng nhận Halal khác nhau được công nhận. Một số quốc gia đã thành lập cơ quan chứng nhận Halal quốc gia và biểu tượng Halal quốc gia như: Philippines, Thái Lan, Brunei, Malaysia, Singapore…

1. Các địa phương thúc đẩy phát triển ngành Halal

Ngày 14/02/2023, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 10/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Tăng cường hợp tác quốc tế để xây dựng và phát triển ngành Halal Việt Nam đến năm 2030”. Đây là Đề án đầu tiên đưa ra các định hướng lớn về huy động các nguồn lực quốc tế để xây dựng và phát triển ngành Halal bài bản, chuyên nghiệp, toàn diện. Đề án tạo hướng đi mới trong triển khai công tác ngoại giao kinh tế phục vụ phát triển, giúp khai mở thị trường Halal giàu tiềm năng và tạo thêm động lực mới cho phát triển kinh tế. Trên cơ sở đó, các tỉnh/thành phố đã ban hành kế hoạch triển khai thực hiện, tăng cường thúc đẩy phát triển ngành Halal

Thành phố Hồ Chí Minh

UBND Thành phố Hồ Chí Minh đang tiến hành triển khai các hoạt động nhằm định hướng phát triển ngành công nghiệp Halal gắn với sản xuất - tiêu dùng xanh, xuất khẩu bền vững. Thành phố đang tập trung các chính sách để phát triển ngành công nghiệp Halal, nhất là lĩnh vực thực phẩm và các ngành phụ trợ, hậu cần như logistics, kho bãi… Hiện nay, Thành phố đã có thêm nhiều tổ hợp dịch vụ đạt chuẩn Halal phục vụ cho cộng đồng người Hồi giáo, số lượng doanh nghiệp đạt tiêu chuẩn xuất khẩu Halal ngày càng tăng cả về chất lượng lẫn số lượng.

Ngoài ra, Thành phố triển khai nghiên cứu và tìm hiểu những khó khăn thực tế mà doanh nghiệp gặp phải, cũng như khả năng và năng lực đáp ứng các tiêu chuẩn xuất khẩu Halal vào các quốc gia Hồi giáo trên thế giới. Trên cơ sở đó, đưa ra các giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp mở rộng thị trường xuất khẩu Halal, hỗ trợ doanh nghiệp trong nước tận dụng hiệu quả chính sách thuế nhập khẩu từ các Hiệp định thương mại tự do.

Thành phố Hà Nội

Ngày 14/8/2023, UBND thành phố Hà Nội ban hành Kế hoạch số 255/KH-UBND về triển khai thực hiện Đề án “Tăng cường hợp tác quốc tế để xây dựng và phát triển ngành Halal Việt Nam đến năm 2030”.

Thành phố đã tổ chức được các hội nghị, diễn đàn, hội thảo, tọa đàm… với nội dung tăng cường thúc đẩy ngành Halal. Cụ thể, Hội nghị hợp tác - Kết nối giao thương doanh nghiệp Hà Nội - Singapore (ngày 07/3/2023 tại Lotte Center) nhằm hỗ trợ doanh nghiệp hai bên tìm hiểu thị trường, đầy mạnh liên kết, hợp tác trở thành đối tác quan trọng trong các ngành nghề sản xuất công nghiệp, điện tử, nông sản thực phẩm, logistics, dược phẩm…; Nhằm giúp doanh nghiệp khai thác thị trường thực phẩm hồi giáo Singapore, Sở Công Thương Hà Nội và Thương vụ Việt Nam tại Singapore tổ chức Hội nghị tìm hiểu thị trường Halal Singapore và kết nối doanh nghiệp hai nước (ngày 19/8/2023). Singapore là nhà đầu tư lớn thứ 2 của Hà Nội, sau Nhật Bản, đồng thời cũng là thị trường xuất khẩu quan trọng của các doanh nghiệp Hà Nội; Khảo sát làm việc với một số doanh nghiệp tại Malaysia để giới thiệu quảng bá sản phẩm và học tập kinh nghiệp, mô hình sản xuất, công nghệ máy móc thiết bị tiến tiến.

Tỉnh An Giang

Đối với tỉnh An Giang, các mặt hàng chủ lực của tỉnh (gạo, cá, rau quả đông lạnh) đã tiếp cận được thị trường Halal. Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu của tỉnh đã có chứng chỉ Halal để xuất khẩu, trong đó 10/19 doanh nghiệp xuất khẩu gạo, 23/45 doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản có chứng nhận Halal.

Theo Sở Công Thương tỉnh An Giang, tổng kim ngạch xuất khẩu nông, thủy sản của An Giang năm 2022 vào các nước thị trường Halal đạt 161 triệu USD, tăng 14,65% so với cùng kỳ. Trong đó, mặt hàng gạo đạt 74 triệu USD (tăng 12,5%), mặt hàng thủy sản đạt 88 triệu USD (tăng 16,5%). Tuy nhiên, giá trị kim ngạch chưa tương xứng với tiềm năng, bởi nhu cầu của thị trường Halal rất lớn. Các doanh nghiệp vẫn có những khó khăn trong sản xuất, xuất khẩu các sản phẩm Halal của tỉnh sang thị trường Halal.

Tỉnh Bến Tre

Tỉnh Bến tre tổ chức được khá nhiều hội nghị nhằm triển khai, tăng cường phát triển Halal nhằm quảng bá các sản phẩm nông, thuỷ sản chủ lực của tỉnh Bến Tre đến các thị trường Hồi giáo, đồng thời góp phần giới thiệu các thế mạnh của tỉnh trên các lĩnh vực tiềm năng như thương mại, đầu tư, du lịch, nguồn nhân lực; xây dựng sản phẩm tiêu chuẩn Halal từ vùng Đồng bằng sông Cửu Long để tiếp cận các quốc gia Hồi Giáo…

Tính đến năm 2022, Bến Tre có 14 doanh nghiệp đạt chứng nhận Halal. Các sản phẩm của doanh nghiệp tập trung vào các mặt hàng: Các sản phẩm từ dừa (dầu dừa, bánh hoa dừa, kẹo dừa, nước cốt dừa, nước dừa…); thủy sản; hàng nông sản (rau, củ, quả tươi như bưởi da xanh, quả dừa, xoài, chanh dây…); nông sản chế biến (trái cây đông lạnh, mãng cầu…). Tỉnh đã và đang có nhiều chương trình, chính sách, kế hoạch nâng cao chất lượng sản phẩm xuất khẩu vào thị trường Halal và mở rộng thị trường.

Tỉnh Long An

Tỉnh Long An có hơn 33 doanh nghiệp đạt chứng nhận Halal với các sản phẩm chủ yếu là cà phê, gạo, hạt điều, trái cây sấy, nông sản, thủy sản chế biến, bánh kẹo, nước ép trái cây... Tỉnh đã và đang đẩy mạnh hỗ trợ các doanh nghiệp đáp ứng được các tiêu chuẩn của thị trường Halal. Đồng thời, tăng cường xúc tiến thương mại, kết nối giao thương như tổ chức Hội nghị kết nối giao thương, xúc tiến xuất khẩu cho các sản phẩm của Long An, trong đó có nhiều doanh nghiệp từ Singapore, Ấn Độ, Indonesia, UAE... tham gia trực tiếp và trực tuyến, từ đó tạo được mối quan hệ giao thương rất tốt cho các doanh nghiệp Long An.

1. Cơ hội và thách thức đối với Hà Nội khi phát triển ngành Halal
   1. Cơ hội

Thứ nhất, Chính phủ Việt Nam quan tâm tới việc khai mở và hỗ trợ doanh nghiệp tham gia hiệu quả vào thị trường Halal toàn cầu. Ngày 14/02/2023, Quyết định số 10/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Tăng cường hợp tác quốc tế để xây dựng và phát triển ngành Halal Việt Nam đến năm 2030” đã được ban hành. Trên cơ sở đó, các tỉnh, thành phố đã xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện.

Thứ hai, Chính phủ và các bộ, ngành tích cực đẩy mạnh hợp tác quốc tế về Halal. Hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, toàn diện, tham gia nhiều liên kết kinh tế hàng đầu khu vực tạo điều kiện cho các doanh nghiệp có nhiều cơ hội trong hoạt động xuất nhập khẩu: Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA), Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP)...

Thứ ba, vị trí địa lý gần những thị trường Halal lớn với khoảng 62% dân số Hồi giáo tập trung tại châu Á. Ngay tại Đông Nam Á, Indonesia hay Malaysia… những quốc gia đông dân này sẽ là những thị trường Halal tiềm năng.

Thứ tư, Hà Nội là một trong những địa phương có sản lượng xuất khẩu lớn các mặt hàng nông sản, thực phẩm, đồ uống, dược phẩm… là những sản phẩm phù hợp với nhu cầu của người Hồi giáo. 

Thứ năm, với tính chất là đô thị đặc biệt, Thủ đô - trung tâm hành chính, chính trị của cả nước, Hà Nội còn là nơi hội tụ các giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc. Hà Nội có quy mô dân số lớn với cơ cấu trẻ, trí thức có trình độ cao, khả năng tiếp cận thông tin, khoa học công nghệ là những thế mạnh trong việc phát triển các ngành mới.

Có thể khẳng định cơ hội cho doanh nghiệp Hà Nội tham gia vào thị trường Halal toàn cầu là rất lớn, không chỉ đa dạng hóa thị trường xuất nhập khẩu, phát triển du lịch và thu hút đầu tư vốn, tài chính của các tập đoàn quốc tế, khu vực; góp phần giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực, khả năng cạnh tranh, chất lượng nguồn nhân lực và thúc đẩy chuyển giao công nghệ sản xuất, chế biến, bảo quản, vận chuyển… đạt tiêu chuẩn Halal. 

1. Khó khăn, thách thức

 Thị trường Halal đầy tiềm năng, nhưng để khai thác được thị trường này còn nhiều thách thức:

Thứ nhất, thị trường Halal đang là một trong những xu hướng trên thị trường thế giới. Hiện tại, một số doanh nghiệp đã tìm hiểu, nhưng mức độ hiểu rõ còn hạn chế. Khó khăn, hạn chế về thông tin từ sự khác biệt về văn hóa, thị hiếu tiêu dùng, nhiều đặc trưng trong đời sống xã hội cũng như đời sống tôn giáo. Do đó, cần tăng cường hơn nữa nhận thức, hiểu biết, nắm vững thông tin về các quy định, tiêu chuẩn của thị trường Halal nhằm nâng cao năng lực cho các nhà hoạch định chính sách, nhà quản lý, nhà nghiên cứu, doanh nghiệp và người dân.

Thứ hai, phát triển Halal là một ngành mới đối với thành phố Hà Nội nói riêng và cả nước nói chung. Do đó, khả năng tiếp cận hiệu quả thị trường này còn hạn chế, còn thiếu chính sách hỗ trợ về thông tin, pháp lý, năng lực cạnh tranh, xúc tiến thương mại, cách thức triển khai, các hướng dẫn về quy trình, điều kiện để được cấp chứng nhận Halal.

Thứ ba, quy trình khắt khe của việc xin chứng nhận Halal. Hiện nay, không có tổ chức quốc tế nào thống nhất về việc cấp chứng chỉ Halal. Thay vào đó, mỗi quốc gia có các cơ quan riêng của mình. Do đó, sản phẩm phải đáp ứng tiêu chuẩn quy định của quốc gia sản xuất và cả quốc gia nhận hàng. Đặc biệt, giấy chứng nhận Halal không có giá trị vĩnh viễn, không được công nhận như nhau ở tất cả các quốc gia với tất cả mặt hàng. Vậy nên bắt buộc doanh nghiệp phải tái chứng nhận nhiều lần và phải căn cứ vào từng thị trường xuất khẩu để đăng ký chứng nhận phù hợp.

Giấy chứng nhận Halal lại không có giá trị vĩnh viễn, không được công nhận như nhau ở tất cả các quốc gia, với tất cả mặt hàng. Điều này gây rất nhiều khó khăn cho doanh nghiệp phải tái chứng nhận nhiều lần và phải căn cứ vào từng thị trường xuất khẩu để đăng ký chứng nhận phù hợp.

Thứ tư, Việt Nam chưa có bộ tiêu chuẩn quốc gia cho sản phẩm, dịch vụ Halal; chưa có cơ quan nhà nước hướng dẫn và cấp chứng nhận Halal mà chỉ có vài tổ chức tư nhân, khiến doanh nghiệp khó tiếp cận. Chính vì vậy, dẫn đến việc thiếu thống nhất về các thuật ngữ, khái niệm, định nghĩa, các tiêu chuẩn Halal của một số lĩnh vực, gây khó khăn đến việc tuân thủ đúng các điều kiện, quy định của nước nhập khẩu.

Thứ năm, doanh nghiệp Hà Nội còn hạn chế về quy mô, năng lực cạnh tranh, khả năng thích ứng với các điều kiện mới. Khả năng tự chủ nguồn nguyên liệu của một số ngành đã được nâng cao, nhưng vẫn phụ thuộc khá lớn về nguồn nguyên, phụ liệu nhập khẩu để phục vụ sản xuất, chế biến xuất khẩu.

Thứ sáu, các doanh nghiệp gặp khó khăn trong đầu tư mặt bằng sản xuất, dây chuyền sản xuất, trang thiết bị riêng biệt, nguồn nguyên liệu an toàn cho đến các khâu đóng gói, vận chuyển, bảo quản… theo tiêu chuẩn Halal. Hà Nội chưa có những nhân tố đầu tư mới có quy mô để có tác động đột phá đến sản xuất và xuất khẩu; thiếu những dự án quy mô lớn để sản xuất sản phẩm xuất khẩu và hỗ trợ cho xuất khẩu.

Qua phân tích ở trên có thể thấy, thị trường Halal toàn cầu có tiềm năng lớn, hứa hẹn nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp xuất khẩu thực phẩm, đồ uống, thời trang, truyền thông và giải trí, du lịch, dược phẩm, mỹ phẩm và tài chính. Đây cũng là thị trường nhiều hứa hẹn đối với các doanh nghiệp xuất khẩu các lĩnh vực này tại Hà Nội. Tuy nhiên, để đến được các thị trường Halal tiềm năng, các doanh nghiệp cần nắm bắt cơ hội, vượt qua thách thức để khẳng định chất lượng sản phẩm và chiếm lĩnh thị trường. Đây được coi là giải pháp hữu hiệu để đẩy mạnh xuất khẩu, góp phần phát triển kinh tế Hà Nội nói riêng, Việt Nam nói chung trong bối cảnh phải chịu ảnh hưởng từ sự suy giảm kinh tế toàn cầu.