1.Quan điểm của thành phố Hà Nội trong việc phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo

Trong giai đoạn 2011-2020, hoạt động KHCN và ĐMST của Thành phố được quan tâm, thay đổi tích cực. Thành uỷ, HĐND và UBND Thành phố thường xuyên quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, đầu tư đối với hoạt động KHCN và ĐMST trên địa bàn. Thành phố đã ban hành nhiều văn bản, cơ chế, chính sách lớn nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và thúc đẩy hoạt động KHCN và ĐMST phát triển.

Trong xu thế hội nhập và sự phát triển nhanh chóng của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, Hà Nội luôn xác định khởi nghiệp và khởi nghiệp ĐMST là mục tiêu và động lực quan trọng của nền kinh tế Thủ đô, Hà Nội trở thành trung tâm ĐMST hàng đầu của cả nước. Phát triển thị trường KHCN, ĐMST được chú trọng, đẩy mạnh. Nhiều chủ trương, chính sách hỗ trợ phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST, thúc đẩy hoạt động khởi nghiệp ĐMST được ban hành, cụ thể như:

- Văn kiện Đại hội Đại biểu lần thứ XVII Đảng bộ thành phố Hà Nội xác định thúc đẩy phát triển mạnh mẽ KHCN và ĐMST, trong đó có phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST là một trong những khâu đột phá;

- Nghị quyết số 05/2019/NQ-HĐND, ngày 08/7/2019 của HĐND thành phố Hà Nội về việc thông qua chủ trương ban hành Đề án hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2019 - 2025;

- Chương trình số 07-CTr/TU, ngày 17/3/2021 của Thành uỷ về “Đẩy mạnh phát triển KHCN và ĐMST trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2021 - 2025”;

- Chiến lược phát triển KHCN thành phố Hà Nội đến năm 2020 được phê duyệt tại Quyết định số 6252/QĐ-UBND ngày 28/12/2012 của UBND Thành phố đã xác định mục tiêu “đưa KHCN thực sự trở thành động lực then chốt, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội Thủ đô. Đến năm 2020, Hà Nội là trung tâm phát triển công nghệ cao với tiềm lực KHCN , năng lực nghiên cứu, phát minh, sáng chế, ứng dụng và chuyển giao công nghệ hàng đầu của cả nước và có uy tín trong khu vực ”. Đây là những chủ trương, định hướng quan trọng của Thành phố để các tổ chức, cá nhân trên địa bàn phát huy trí tuệ, tính sáng tạo vào sự nghiệp phát triển KHCN Thủ đô.

- Quyết định số 4889/QĐ-UBND, ngày 09/9/2019 của UBND Thành phố về phê duyệt Đề án “Hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2019 - 2025”;

- Kế hoạch số 49/KH-UBND, ngày 28/02/2020 của UBND Thành phố về hỗ trợ phát triển doanh nghiệp KHCN trên địa bàn thành phố Hà Nội đến năm 2025;

- Quyết định số 4027/QĐ-UBND, ngày 09/9/2020 của UBND Thành phố về việc thành lập Ban Điều phối Đề án “Hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo trên địa bàn Thành phố giai đoạn 2019-2025”;

- Kế hoạch số 185/KH-UBND, ngày 11/8/2021 của UBND Thành phố về triển khai thực hiện Chương trình số 07-CTr/TU của Thành ủy Hà Nội khóa XVII, nhiệm kỳ 2020-2025 về “Đẩy mạnh phát triển KHCN và ĐMST trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2021-2025”;

- Kế hoạch số 154/KH-UBND, ngày 13/01/2022 của UBND Thành phố ban hành Chương trình phát triển thị trường KHCN của thành phố Hà Nội đến năm 2030;

- Kế hoạch số 60/KH-UBND, ngày 15/02/2024 của UBND Thành phố về Kế hoạch KHCN và ĐMST thành phố Hà Nội năm 2024.

Nhờ sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát của Thành uỷ, HĐND và UBND Thành phố mà Hà Nội đã bước đầu hình thành hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST hàng đầu tại Việt Nam và đạt được một số kết quả đáng ghi nhận trong lĩnh vực khởi nghiệp ĐMST.

2.Một số kết quả phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trên địa bàn Hà Nội

2.1.Một số kết quả

Trong giai đoạn 2011 - 2020, đặc biệt là sau 03 năm triển khai khâu đột phá, hoạt động phát triển thị trường KHCN và ĐMST được đẩy mạnh, Hà Nội bước đầu đạt được những kết quả đáng ghi nhận:

Hoạt động khởi nghiệp ĐMST được thúc đẩy mạnh mẽ từ năm 2016. Năm 2017, Thành phố đã chính thức khai trương Cổng thông tin Hệ sinh thái khởi nghiệp (StartupCity.vn). Năm 2018, Thành phố đã ban hành Nghị quyết số 04/2018/NQ-HĐND ngày 05/7/2018 quy định chính sách hỗ trợ doanh nghiệp thành lập mới trên địa bàn Thành phố Hà Nội; Quyết định số 4665/QĐ-UBND ngày 05/9/2018 phê duyệt Đề án Hỗ trợ khởi nghiệp trên địa bàn Thành phố nhằm khuyến khích, phát triển doanh nghiệp thành lập mới và thúc đẩy hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp. Nhiều chính sách hỗ trợ cộng đồng khởi nghiệp và doanh nghiệp trên địa bàn Thủ đô được triển khai liên quan đến thành lập doanh nghiệp, hỗ trợ vốn, tín dụng, đào tạo nguồn nhân lực, hỗ trợ mặt bằng, hỗ trợ KHCN, tạo điều kiện tối đa cho các hoạt động khởi nghiệp ĐMST.

Thành phố đã tạo mọi điều kiện và nguồn lực để hỗ trợ các hoạt động khởi nghiệp ĐMST. Hàng năm, Thành phố đã bố trí ngân sách để triển khai các nhiệm vụ của Đề án 844 như: Hỗ trợ thực hiện các hoạt động truyền thông về khởi nghiệp ĐMST và xây dựng văn hóa khởi nghiệp; Thực hiện các chương trình đào tạo phát triển nguồn nhân lực cho khởi nghiệp ĐMST; Phát triển cơ sở hạ tầng, kỹ thuật, mặt bằng cho hoạt động khởi nghiệp ĐMST; Tổ chức các sự kiện kết nối mạng lưới, kết nối hệ sinh thái, thúc đẩy hoạt động khởi nghiệp ĐMST (tổ chức Tuần lễ ĐMST và khởi nghiệp thường niên nhằm hưởng ứng Ngày hội khởi nghiệp sáng tạo Quốc gia - TECHFEST); Hỗ trợ ứng dụng KHCN, chuyển giao công nghệ và sản xuất thử nghiệm, thương mại hóa sản phẩm. Bên cạnh đó, sự ủng hộ của các Bộ, ngành, cơ quan Trung ương và sự phối hợp tích cực của các Tập đoàn, doanh nghiệp, tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp ĐMST trên địa bàn Thành phố đã tạo điều kiện thuận lợi cho công tác triển khai các hoạt động khởi nghiệp ĐMST của các sở, ngành.

Hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST của Hà Nội mặc dù mới hình thành, nhưng cơ bản đã có đủ các thành phần quan trọng (bao gồm start up, tổ chức hỗ trợ kinh doanh, vườn ươm, tổ chức thúc đẩy kinh doanh, mạng lưới hỗ trợ nghiên cứu và khởi nghiệp ĐMST tại các trường đại học, viện nghiên cứu).

Trong việc hỗ trợ kinh doanh cho các doanh nghiệp khởi nghiệp ĐMST, Thành phố đã hỗ trợ 05 đơn vị truyền thông về hệ sinh thái ĐMST; hỗ trợ 10 doanh nghiệp khởi nghiệp ĐMST nhận kinh phí thuê mặt bằng; hỗ trợ 02 vườn ươm, không gian làm việc chung nhận kinh phí sửa chữa, nâng cấp hạ tầng kỹ thuật; hỗ trợ 50% kinh phí tổ chức 04 khoá đào tạo cho 60 Start up, 60 huấn luyện viên cho hệ sinh thái ĐMST; hỗ trợ 50% kinh phí tổ chức khoá huấn luyện, đào tạo cho 10 Start up đi kết nối trao đổi kinh nghiệm tại Singapore...

Hoạt động khởi nghiệp ĐMST tại Hà Nội diễn ra khá sôi nổi và mạnh mẽ. Hà Nội hiện có khoảng 1.000 doanh nghiệp khởi nghiệp ĐMST trên tổng số 3.800 doanh nghiệp khởi nghiệp ĐMST của cả nước (chiếm 26,32%). Có 16/36 (khoảng 40%) doanh nghiệp được cấp Giấy chứng nhận doanh nghiệp KHCN là doanh nghiệp khởi nghiệp ĐMST (chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực công nghệ thông tin).

Tính đến hết năm 2022, Hà Nội có 16 quỹ đầu tư ĐMST được thành lập; tổ chức hơn 20 hội thảo, hội nghị, tọa đàm kết nối đầu tư, kết nối các thành phần hệ sinh thái, tạo mạng lưới liên kết từ chuyên gia, doanh nghiệp đến các Start up; từ các quỹ đầu tư đến các dự án khởi nghiệp ĐMST, dự án đầu tư khởi nghiệp ĐMST. Đến nay, Thành phố đã có 32 vườn ươm doanh nghiệp hoạt động đa ngành, đa lĩnh vực (chiếm 38,1% tổng số vườn ươm của cả nước); 14 tổ chức cung cấp chương trình thúc đẩy kinh doanh (chiếm 40% cả nước). 

Các hội thảo, diễn đàn, tọa đàm, kết nối đầu tư, các khóa đào tạo về khởi nghiệp ĐMST thường xuyên được tổ chức. Từ năm 2016 đến nay, các doanh nghiệp khởi nghiệp ĐMST trên địa bàn Thành phố đã huy động được 1 tỷ USD với 100 thương vụ gọi vốn thành công. Những con số này liên tục tăng trong những năm qua thể hiện sự tham gia tích cực của cộng đồng vào phát triển hệ sinh thái. Thành phố có nhiều cơ chế, chính sách hỗ trợ khởi nghiệp ĐMST, qua đó thúc đẩy phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST.

Thành phố đã quan tâm tạo điều kiện và nguồn lực tối đa cho các hoạt động khởi nghiệp ĐMST và chuyển đổi số. Trong năm 2022, Thành phố bố trí hơn 15 tỷ đồng để triển khai các nhiệm vụ của Đề án Hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo và Kế hoạch hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số trên địa bàn.

Nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phục vụ cho việc ĐMST, Thành phố đã tổ chức 16 khóa đào tạo với 240 Start up, 240 Mentors; 25 chuyến đi thực tế tại Hà Nội, Quảng Ninh, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng; 10 Demo days; Thăm và kết nối 15 đơn vị hỗ trợ khởi nghiệp, 08 mạng lưới nhà đầu tư thiên thần...

Hà Nội cũng đã hỗ trợ 06 đề tài, 10 dự án sản xuất thử nghiệm do doanh nghiệp chủ trì thực hiện đang triển khai nhằm nghiên cứu, sáng tạo các giải pháp, công nghệ mới để ứng dụng trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, ứng dụng kết quả nghiên cứu khoa học và triển khai thực nghiệm để thử nghiệm các giải pháp, phương pháp mới, sản xuất thử ở quy mô nhỏ nhằm hoàn thiện công nghệ mới, sản phẩm mới tại doanh nghiệp. Kinh phí ngân sách nhà nước năm 2022 cho các đề tài, dự án do doanh nghiệp chủ trì là trên 10 tỷ đồng.

Theo số liệu của Cục Sở hữu Trí tuệ, số lượng đơn đăng ký sở hữu công nghiệp trên địa bàn Hà Nội cũng như số lượng bằng/giấy chứng nhận sở hữu công nghiệp đã được cấp trong giai đoạn 2021 - 2023 luôn ở vị trí thứ nhất và thứ nhì toàn quốc:

Bảng 1: Số lượng đơn đăng ký và bằng/chứng nhận sở hữu công nghiệp (SHCN) được cấp trên địa bàn Hà Nội giai đoạn 2021 – 2023

Nguồn: Cục Sở hữu T rí tuệ , Bộ Khoa học và Công nghệ

Theo dữ liệu của Cục Thông tin KHCN Quốc gia, số công bố quốc tế của Hà Nội năm 2021 là 7.009/18.498 công bố quốc tế của cả nước (chiếm 37,9%). Số công bố quốc tế của Hà Nội năm 2022 là 7.528/18.303 công bố quốc tế của cả nước (chiếm 41,1%).

 Cuối tháng 12/2022, Bộ Khoa học và Công nghệ đã công bố kết quả thử nghiệm Chỉ số ĐMST cấp tỉnh, thành phố (PII) đối với 20 tỉnh/thành phố. Theo đó, Hà Nội có điểm số cao nhất, xếp hạng nhất về Chỉ số ĐMST cấp tỉnh, thành phố; là một trong 02 địa phương dẫn đầu cả nước trong ươm tạo và phát triển doanh nghiệp KHCN.

Năm 2020, Hà Nội thuộc top 1.000 thành phố tốt nhất để khởi nghiệp trên thế giới và xếp hạng 174 (tăng 48 bậc so với năm 2021) và xếp thứ 72 trong số các nước xếp hạng toàn cầu trong ngành công nghệ giáo dục (Edtech). Hà Nội cũng được Hiệp hội Phần mềm và Dịch vụ Công nghệ thông tin Việt Nam (VINASA) vinh danh là Thành phố hấp dẫn khởi nghiệp ĐMST năm 2023.

2.2. Khó khăn, thách thức

Bên cạnh những kết quả đạt được, các hoạt động KHCN, ĐMST và khởi nghiệp ĐMST của Thành phố vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế của Thủ đô do thiếu cơ chế, chính sách phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST. Chính vì vậy, lĩnh vực này chưa thực sự trở thành động lực quan trọng để nâng cao năng suất lao động, khả năng cạnh tranh, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội Thủ đô. Số doanh nghiệp khởi nghiệp ĐMST của Hà Nội gọi được vốn từ các quỹ đầu tư rất ít; phần lớn chỉ là doanh nghiệp nhỏ cung cấp sản phẩm, dịch vụ kỹ thuật số, mà chưa phát triển dựa trên nền tảng ĐMST đúng nghĩa. Ngoài ra, chưa có sự kết nối giữa cơ sở nghiên cứu - start up - nhà đầu tư - doanh nghiệp - tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp ĐMST để thiết lập một mạng lưới tương trợ lẫn nhau...

Thứ nhất, quan hệ cung - cầu trong thị trường KHCN của Thành phố chịu ảnh hưởng nhiều của thông tin bất cân xứng. Những nhà cung cấp hàng hóa, công nghệ (bao gồm các viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp, cá nhân...) có ít kinh nghiệm trong việc chào bán hàng hóa KHCN, ít thông tin về nhu cầu của xã hội. Trong khi đó, bên cầu lại có ít thông tin về nguồn cung cấp hàng hóa KHCN. Tình trạng này được cho là một trong những nguyên nhân khiến các đề tài và kết quả nghiên cứu KHCN của Thành phố chưa có đầu ra triệt để, các doanh nghiệp khởi nghiệp, các viện nghiên cứu, trường đại học chưa có sự kết nối chặt chẽ do thiếu đơn vị trung gian.

Thứ hai, doanh nghiệp KHCN của Thành phố còn ít quan tâm tới hoạt động ĐMST, đầu tư cho ĐMST còn thấp. Nhiều doanh nghiệp chưa nhận thức đầy đủ tầm quan trọng của việc đổi mới công nghệ trong doanh nghiệp. Cùng với đó, doanh nghiệp chưa có chiến lược phát triển hoặc chưa định hướng được phương thức, hướng đầu tư đổi mới công nghệ, thiết bị...

Thứ ba, mối liên kết giữa 4 nhà (Nhà doanh nghiệp - Nhà trường - Nhà nghiên cứu - Nhà khoa học) và liên kết giữa hoạt động nghiên cứu, nhà khoa học với thị trường và doanh nghiệp còn yếu. Vai trò của các tổ chức trung gian, nơi kết nối cung cầu, tư vấn chuyển giao công nghệ còn mờ nhạt. Nguồn nhân lực và thực hiện quản lý nhà nước như các quản trị viên, thẩm định viên về định giá và phát triển thị trường KHCN còn hạn chế cả về số lượng và chất lượng.

Thứ tư, vai trò của các tổ chức trung gian, đặc biệt là các tổ chức có chức năng xúc tiến, định giá công nghệ chưa thể hiện được chức năng kết nối cung cầu; tư vấn chuyển giao công nghệ còn mờ nhạt. Nhu cầu về công nghệ của các doanh nghiệp chưa được thể hiện rõ nét. Hệ thống tổ chức trung gian (môi giới, tư vấn, giám định, đánh giá, kiểm tra, kiểm định…) còn yếu và chưa khẳng định được vai trò kết nối. Các sàn giao dịch công nghệ và thiết bị chưa thể hiện vai trò đầu tàu trong hệ thống các tổ chức trung gian. Hệ thống quản lý, lưu giữ thông tin về kết quả KHCN còn yếu, chưa có một “ngân hàng” lưu trữ đầy đủ các sản phẩm KHCN dẫn đến nhiều đề tài, dự án đã được nghiên cứu nhưng doanh nghiệp hay người có nhu cầu sử dụng kết quả KHCN không biết thông tin tác giả của sản phẩm.

Thứ năm, các hoạt động khởi nghiệp và hỗ trợ khởi nghiệp vẫn ở tình trạng tự phát, thiếu sự liên kết và chưa đủ mạnh để phát triển các doanh nghiệp khởi nghiệp mô phỏng theo các doanh nghiệp công nghệ trên thế giới. Số lượng của các doanh nghiệp này còn khá khiêm tốn. Chưa có doanh nghiệp KHCN nào được hình thành từ các cơ sở ươm tạo công nghệ, cơ sở ươm tạo doanh nghiệp hoặc vườn ươm của các trường đại học, cao đẳng; Chưa có doanh nghiệp KHCN nào có sản phẩm hình thành từ kết quả nhiệm vụ KHCN cấp thành phố; Chưa có doanh nghiệp KHCN nào có sản phẩm hình thành từ kết quả nhiệm vụ KHCN thuộc các chương trình KHCN cấp quốc gia. Như vậy, trong khi hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST Hà Nội đã hình thành với đầy đủ cấu phần, tác động thúc đẩy sự hình thành và phát triển doanh nghiệp KHCN chưa được như kỳ vọng, cho thấy cần có sự đánh giá và đề xuất giải pháp phù hợp để thúc đẩy hơn nữa các hoạt động hỗ trợ phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST.

Thứ sáu, đầu tư cho khởi nghiệp ĐMST Hà Nội chưa thực sự ổn định và thiếu bền vững, phụ thuộc chủ yếu vào hoạt động đầu tư từ nước ngoài với biến động lớn trong thu hút vốn và các sản phẩm được đầu tư thành công.

Thực tiễn phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST tại Hà Nội đặt ra nhiều vấn đề lớn, đồi hỏi phải có những cơ chế, chính sách phù hợp để thích ứng với tiềm năng, thế mạnh và trình độ phát trển hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST của Thủ đô bảo đảm lan tỏa sâu rộng tinh thần khởi nghiệp, khuyến khích các ý tưởng sáng tạo trên tất cả các lĩnh vực, tạo điều kiện tốt nhất để các ý tưởng có chất lượng trở thành sản phẩm thương mại, dịch vụ hiệu quả, thiết thực phục vụ đời sống, góp phần thúc đẩy tăng trưởng bền vững, nâng cao đời sống người dân. Có như vậy, hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST của Hà Nội mới phát huy được vị trí, vai trò của mình, thực sự thiết thực, hiệu quả, vừa góp phần phát triển Thủ đô, vừa đóng vai trò dẫn dắt hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST của các tỉnh, thành phố, góp phần phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST của cả nước.