- 1. Thành công và hạn chế trong triển khai Nghị định số 98/2018/NĐ-CP
Nghị định số 98/2018/NĐ-CP ngày 05/7/2018 của Chính phủ về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp có hiệu lực thi hành từ ngày 20/8/2018. Nghị định đã được triển khai rộng rãi ở hầu hết các tỉnh, thành phố. Đến nay đã có 60/63 tỉnh, thành phố ban hành danh mục các sản phẩm, ngành hàng chủ lực cần ưu tiên hỗ trợ thực hiện liên kết; 57/63 tỉnh, thành phố ban hành Nghị quyết về chính sách hỗ trợ liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm (Huyền Trang, 2023). Qua 5 năm triển khai Nghị định, mỗi địa phương đã có những thành công, hạn chế chung và riêng.
Hà Nội triển khai Nghị định chậm hơn một số tỉnh, thành phố và gặp những rào cản nhất định, nên đến nay, Việc triển khai Nghị định ở Hà Nội vẫn đang trong tiến trình thúc đẩy. Còn trên thực tế, do gặp những rào cản nhất định nên hiện chưa có các dự án hoặc kế hoạch liên kết, chưa sơ kết, tổng kết như các tỉnh, thành phố khác. Tuy vậy, với cách nhìn hệ thống, thận trọng và theo lộ trình trong đánh giá triển khai một chính sách mới, cần nhận biết cả thành công và bất cập trong quá trình triển khai. Mục đích nghiên cứu này là nhằm chỉ ra những thành công, hạn chế trong triển khai Nghị định số 98/2018/NĐ-CP trên địa bàn thành phố Hà Nội và đưa ra một số khuyến nghị cho thời gian tới. Nghiên cứu sử dụng một số thông tin: Các văn bản, báo cáo chính thức của Hà Nội; Tư liệu từ một số hội nghị, hội thảo và một số thông tin riêng của tác giả trong quá trình tham gia xây dựng dự án liên kết cùng các doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân.
Việc triển khai Nghị định số 98/2018/NĐ-CP tùy thuộc vào điều kiện và khả năng của các tỉnh, thành phố. Do vậy, kết quả triển khai không đồng đều và giống nhau ở các tỉnh, thành phố. Mặc dù Hà Nội chưa phê duyệt dự án liên kết nào kể từ khi có Nghị định số 98/2018/NĐ-CP, nhưng nhìn nhận toàn diện kể cả những hoạt động tạo tiền đề cho triển khai Nghị định thì Hà Nội đã có một số thành công đáng ghi nhận. Cụ thể:
Thứ nhất, Hà Nội đã sớm xây dựng tư duy và hoạt động xuyên suốt về liên kết chuỗi sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp khi có Nghị định số 98/2018/NĐ-CP.
Do đổi mới tư duy sớm, nên từ năm 2012, Hà Nội đã đưa yêu cầu về liên kết theo chuỗi vào các chương trình, đề án phát triển nông nghiệp như: Chương trình Sản xuất lúa hàng hóa chất lượng cao; Đề án Sản xuất và tiêu thụ chè an toàn; Đề án Phát triển cây ăn quả giá trị cao. Trong đánh giá các chương trình, đề án vào các năm 2014, 2015, 2016 cũng yêu cầu về khía cạnh liên kết.
Thành công rõ nhất trong việc tạo dựng tư duy và hoạt động xuyên suốt về hợp tác, liên kết là việc năm 2015, Hà Nội đã có Quyết định số 5818/QĐ-UBND ngày 30/10/2015 của UBND thành phố Hà Nội về xây dựng chuỗi trong chăn nuôi (Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội, 2015). Dự án do Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trì đã thành công trong nhiều mặt kể cả số lượng chuỗi, nâng cao kiến thức về xây dựng và quản lý chuỗi liên kết, tạo tiền đề cho Hà Nội tiếp nhận Nghị định số 98/2018/NĐ-CP với sự tự tin sẽ thành công.
Thứ hai, Hà Nội đã xây dựng nhiều văn bản chỉ đạo, điều hành trong quá trình triển khai Nghị định theo hướng khắc phục dần các khó khăn trong thực tế. Cụ thể:
Nghị định số 98/2018/NĐ-CP được ký vào ngày 05/7/2018, có hiệu lực thi hành từ ngày 20/8/2018. Từ đó Hà Nội đã sớm ban hành các văn bản chính sách triển khai như:
Ngày 05/12/2018, HĐND thành phố Hà Nội ban hành Nghị quyết số 10/2018/NQ-HĐND về một số chính sách khuyến khích phát triển sản xuất, phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp; xây dựng hạ tầng nông thôn thành phố Hà Nội;
Ngày 21/5/2019, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội đã gửi đề nghị lên UBND thành phố Hà Nội tại văn bản số 1539/SNN-PTNT;
Ngày 14/6/2019, UBND thành phố Hà Nội đã có quyết định quy định phân cấp phê duyệt hỗ trợ hợp tác, liên kết;
Ngày 19/8/2019, UBND thành phố Hà Nội đã có Quyết định số 4268/QĐ-UBND về việc phê duyệt các quy trình nội bộ trong giải quyết thủ tục hành chính lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn thuộc thẩm quyền của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội, trong đó có quy trình, trình tự tiếp nhận hỗ trợ dự án liên kết theo Nghị định số 98/2018/NĐ-CP;
Ngày 11/5/2021, UBND thành phố Hà Nội đã có Quyết định số 2085/QĐ-UBND ban hành Kế hoạch Phát triển nông nghiệp theo chuỗi giai đoạn 2021-2025 với 141 chuỗi, kinh phí hơn 366 tỷ đồng;
Ngày 04/7/2023, HĐND thành phố Hà Nội đã có Quyết định số 08/2023/NQ-HĐND quy định một số chính sách khuyến khích phát triển nông nghiệp thành phố Hà Nội. Một trong số đó là chính sách hỗ trợ phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp;
Thứ ba, về công tác chỉ đạo điều hành đã thể hiện các kết quả và hoạt động từ hướng dẫn, tiếp nhận dự án và tổ chức thẩm định dự án.
UBND thành phố Hà Nội giao Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trì tổ chức triển khai chính sách hỗ trợ hợp tác, liên kết. Với sự tham mưu của Chi cục Phát triển nông thôn, Sở đã có nhiều hoạt động chỉ đạo và tổ chức thực hiện như: Thiết kế quy trình xây dựng dự án; Tổ chức hội nghị, hội thảo để phổ biến, hướng dẫn, giải đáp, thu thập ý kiến doanh nghiệp, hợp tác xã, tư vấn, chính quyền địa phương; Tổ chức thu nhận dự án; Xây dựng quy trình thẩm định và lập Hội đồng thẩm định.
Thứ tư, quá trình triển khai đã giúp nâng cao nhận thức và kiến thức về liên kết sản xuất và tiêu thụ, dự án liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm.
Trước đây, số cán bộ và người dân biết về liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm còn ít, nhưng qua tác động của các hoạt động triển khai xây dựng dự án liên kết thì nhận thức và kiến thức của cán bộ và người dân đã cải thiện rõ rệt. Một số dẫn chứng như:
Trước đây, nhiều cán bộ thường sử dụng tùy tiện các cụm từ như “liên kết”, “chuỗi”, “liên kết chuỗi”, “chuỗi liên kết”, “chuỗi giá trị”. Qua hướng dẫn Nghị định số 98/2018/NĐ-CP, hội thảo, hội nghị, viết và sửa dự án, điều tra khảo sát, mọi người đã hiểu hơn, dùng đúng chỗ, đúng ngữ cảnh hơn với các các cụm từ nói trên.
Huấn luyện cán bộ quản lý hiểu rõ hơn quy trình triển khai hỗ trợ qua dự án và cách xây dựng, thẩm định dự án liên kết.
Nâng cao kiến thức cho các chủ thể dự án biết cách tìm kiếm và làm việc với đơn vị tư vấn xây dựng dự án liên kết.
Tạo lập được danh sách ban đầu các đơn vị có khả năng tư vấn cho các chủ thể xây dựng dự án liên kết theo yêu cầu của Hà Nội.
Nâng cao sự quan tâm, hiểu biết của nông dân về liên kết và dự án liên kết. Khi xây dựng dự án phải trao đổi, thương thảo nhiều lần với nông dân, nên hiện nay một số vẫn nhớ và hỏi về nó.
Thứ năm, Hà Nội đã chuẩn bị ngân sách cho triển khai Nghị định số 98/2018/NĐ-CP đầy đủ và ngày càng tăng.
So với các tỉnh, thành phố khác, Hà Nội đã bố trí ngân sách hỗ trợ cho liên kết hợp tác lớn hơn rất nhiều lần. Năm 2020, bố trí 16,496 tỷ đồng; Giai đoạn 2021-2025 là hơn 366 tỷ đồng, bình quân mỗi năm hơn 73 tỷ đồng. Điều này thể hiện quyết tâm của Thành phố và kích thích sự quan tâm của các chủ thể liên kết và tạo nên một không khí tích cực tham gia liên kết.
Thứ nhất, nguồn hỗ trợ đã có sẵn và rõ ràng, nhưng chưa phê duyệt được dự án liên kết làm ảnh hưởng đến giải ngân đầu tư công cho nông nghiệp.
Giải ngân đầu tư công của Hà Nội tuy có tiến bộ, nhưng vẫn chưa đạt như mong muốn. Đó là tình trạng chung của tất cả các ngành, nhưng với lĩnh vực nông nghiệp, số vốn hỗ trợ dự án liên kết so với các tỉnh khác là rất lớn, so với các lĩnh vực khác của Hà Nội thì không đáng kể, nhưng việc không giải ngân được mà phải chuyển tiếp giữa các năm vừa ảnh hưởng tới giải ngân đầu tư công, vừa không triển khai được Nghị định số 98/2018/NĐ-CP. Năm 2019, Hà Nội đã bố trí vốn cho triển khai Nghị định 98/2018/NĐ-CP là 16,496 tỷ đồng với dự định thực hiện trong năm 2020, nhưng do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 nên UBND thành phố Hà Nội đã cắt giảm 4,496 tỷ đồng. Tuy nhiên, số còn lại 12 tỷ đồng thì từ năm 2020-2021 cũng không giải ngân được. Tuy vậy đến năm 2021, Thành phố đã phê duyệt kế hoạch phát triển nông nghiệp theo chuỗi với 141 chuỗi và kinh phí ngân sách hỗ trợ là 366 tỷ sông, song đến nay vẫn chưa có dự án nào được phê duyệt.
Thứ hai, công tác tuyên truyền, phổ biến chưa mạnh mẽ, nên đã hạn chế tiếp cận của các đối tượng được hỗ trợ.
Khi bắt đầu triển khai Nghị định số 98/2018/NĐ-CP tại Hà Nội vào năm 2020 với tính chất triển khai diện hẹp, các doanh nghiệp và hợp tác xã tự tìm hiểu chủ trương qua các nguồn khác nhau. Việc chưa truyền thông rộng rãi trong thời gian này là hợp lý. Do các dự án không được duyệt nên năm 2021 cũng không phổ biến. Khi đã có Kế hoạch số 2085/QĐ-UBND và Quyết định số 08/2023/NQ-HĐND nếu đơn vị chủ trì tin tưởng chắc chắn và quyết tâm chỉ đạo, cũng nên phổ biến dần để các doanh nghiệp, hợp tác xã tìm hiểu và quyết định tham gia.
Thứ ba, lúng túng trong tổ chức triển khai gây khó khăn và lãng phí cho các chủ thể liên kết.
Việc triển khai chậm các dự án liên kết của Hà Nội một mặt do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19, mặt khác quan trọng hơn là sự lúng túng trong triển khai. Nghị định số 98/2018/NĐ-CP của Chính phủ là chính sách mới, có một số bất cập cần tháo gỡ nhưng các tỉnh khác vẫn triển khai được. Theo sơ kết 5 năm thực hiện của các tỉnh, thành phố khác cho thấy, các tỉnh, thành phố đều giải ngân được số vốn bố trí. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã rất tích cực tháo gỡ bằng cách mời Cục Kinh tế hợp tác về giúp ý kiến hoặc thu thập kinh nghiệm từ một số địa phương khác, nên cũng giải quyết được nhiều khía cạnh trong hướng dẫn xây dựng dự án. Tuy vậy, nhìn chung việc triển khai của Hà Nội vẫn còn lúng túng. Điều này thể hiện qua một số sự việc như: Các cơ quan của Thành phố chưa hiểu hết những khó khăn khi triển khai; chưa dự kiến được những ý kiến trái chiều của các sở ban ngành; chưa thông nhất cách hiểu về các quy định trong Nghị định; chưa cùng nhau bàn bạc thật chi tiết các vướng mắc cần tháo gỡ trước khi đưa ra cuộc họp của Hội đồng thẩm định ngày 23/12/2020, dẫn đến kết quả cuộc họp không được như mong đợi, tác động đến tâm lý các doanh nghiệp, hợp tác xã.
Sự lúng túng trong tổ chức triển khai gây khó khăn và lãng phí cho các các cơ quan nhà nước và các bên tham gia dự án như: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội mất nhiều thời gian để hướng dẫn, giải trình, xử lý, giao nộp dự án, giấy tờ; Các doanh nghiệp và hợp tác xã, ngoài việc mất nhiều thời gian còn tốn nhiều kinh phí để họp dân, điều tra khảo sát, thuê tư vấn, công chứng giấy tờ. Gần 20 dự án đều ít nhiều bị ảnh hưởng và tốn kém, trong đó chịu ảnh hưởng nhiều nhất là 5 dự án cuối cùng được đưa ra thẩm định ngày 23/12/2020; Đơn vị tư vấn không thu được hoặc không thu đủ chi phí trong khi phải đầu tư nhiều cho xây dựng, chỉnh sửa, giải trình dự án.
Thứ tư, triển khai Nghị định chưa có kết quả đã ảnh hưởng tới lòng tin và sự quan tâm của các đối tượng hưởng lợi từ Nghị định số 98/2018/NĐ-CP.
Các dự án không thành công do cả nguyên nhận từ ban hành Nghị định và triển khai thực hiện. Dù do nguyên nhân nào thì cũng ảnh hưởng tới lòng tin và sự quan tâm tiếp cận chính sách của các đối tượng được hỗ trợ. Năm 2020, có hơn 20 doanh nghiệp và hợp tác xã đăng ký nộp dự án hỗ trợ với tổng số tiền đề nghị ngân sách hỗ trợ là 150 tỷ đồng, nhưng không dự án nào dược duyệt. Lúc đó các đơn vị cũng thấy giảm tin tưởng nhưng vẫn chấp nhận sẽ tiếp tục theo đuổi. Vì vậy Chi cục Phát triển nông thôn mạnh dạn lên kế hoạch 12 dự án/năm. Năm 2021, Thành phố quyết định hỗ trợ 141 chuỗi liên kết trong giai đoạn 2021-2025, nhưng đến nay chưa phê duyệt dự án nào. Điều này cản trở việc cố gắng tiếp cận hỗ trợ vì sợ không có kết quả.
- Một số khuyến nghị thúc đẩy triển khai Nghị định số 98/2018/NĐ-CP tại Hà Nội
Để triển khai hiệu quả Nghị định số 98/2018/NĐ-CP, Hà Nội cần triển khai đồng bộ các nhiệm vụ và giải pháp, trong đó chú trọng đẩy nhanh việc triển khai Kế hoạch Phát triển nông nghiệp theo chuỗi giai đoạn 2021-2025. Một số khuyến nghị như sau:
Thứ nhất, đẩy mạnh công tác truyền thông về việc triển khai Nghị định số 98/2018/NĐ-CP, các Nghị quyết của HĐND và UBND Thành phố về chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp nói chung, hỗ trợ hợp tác, liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp nói riêng. Công tác truyền thông sẽ giúp các đối tượng được hưởng hỗ trợ quan tâm tìm kiếm, tiếp cận chính sách.
Thứ hai, tổ chức tập huấn cho cán bộ, người dân, doanh nghiệp, hợp tác xã những kiến thức về xác định dự án liên kết, tìm kiếm hỗ trợ, đối tác liên kết, tìm kiến tư vấn và quyết định có tham gia tìm hỗ trợ theo Nghị định số 98/2018/NĐ-CP hay không.
Thứ ba, tập trung chỉ đạo, tổ chức triển khai một số dự án/kế hoạch điểm làm mô hình để phổ biến cho các dự án khác. Khi có một số dự án được phê duyệt sẽ tạo sự tin tưởng hơn cho các đối tượng khác. Khi xây dựng dự án/kế hoạch điểm, nên tập trung vào những cơ chế, chính sách, quy định trong thẩm quyền của Thành phố. Những điểm chưa xử lý được trong Nghị định chung thì để lùi lại sau.
Thứ tư, để xóa bỏ dần các mặc cảm và không tin tưởng vào sự thành công của việc triển khai Nghị định số 98/2018/NĐ-CP tại Hà Nội, nên tìm kiếm, vận động, hướng dẫn, hỗ trợ một số doanh nghiệp và hợp tác xã xây dựng dự án/kế hoạch. Sau khi được phê duyệt, tổ chức phổ biến kinh nghiệm rộng rãi. Khi tìm kiếm vận động các doanh nghiệp, hợp tác xã, cần tránh các doanh nghiệp, hợp tác xã và các hộ nông dân liên quan tới 5 dự án/kế hoạch đã bị thất bại trước đây là: (1) Kế hoạch liên kết chuỗi liên kết sản xuất và tiêu thụ gạo chất lượng khu Cháy tại thành phố Hà Nội; (2) Kế hoạch liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm rau, củ, quả Thanh Xuân tại thành phố Hà Nội; (3) Dự án liên kết và cung cấp vật tư, tổ chức sản xuất, sơ chế, chế biến gắn với tiêu thụ rau, bưởi Diễn và lúa Nếp cái hoa vàng theo phương pháp hữu cơ vi sinh tại thành phố Hà Nội; (4) Dự án chuỗi liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm rau an toàn An Phát tại thành phố Hà Nội; (5) Dự án liên kết cung ứng vật tư, dịch vụ đầu vào, tổ chức chăn nuôi, thu mua gắn với tiêu thụ bò thịt lai BBB trên địa bàn thành phố Hà Nội. Lý do là nếu vận động thì các chủ thể cũng chưa chấp nhận, họ còn chờ xem lần này có kết quả thật sự hay không.
Như vậy, việc triển khai Nghị định số 98/2018/NĐ-CP tại Hà Nội chậm hơn một số tỉnh, thành phố khác và gặp những rào cản nhất định, nên đến nay, việc triển khai Nghị định vẫn đang trong tiến trình thúc đẩy. Tuy nhiên, nếu nhìn nhận toàn diện kể cả những hoạt động tạo tiền đề cho triển khai Nghị định thì thấy Hà Nội đã có một số thành công cụ thể. 04 khuyến nghị được đưa ra trong bài viết xuất phát từ thực tế nghiên cứu và bài học kinh nghiệm trong triển khai hoạt động liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp có thể là những gợi ý khả thi cho việc triển khai Nghị định số 98/2018/NĐ-CP tại Hà Nội trong thời gian tới.